Hayat Tahrir al-Sham (HTS), nhóm phiến quân mạnh nhất Syria, cùng các lực lượng đồng minh ngày 27/11 bất ngờ tấn công quân chính phủ tại tỉnh Aleppo, khiến hơn 230 người thiệt mạng trong vòng 24 giờ.
Cuộc tấn công bất ngờ diễn ra sau nhiều năm HTS án binh bất động tại khu vực họ kiểm soát, gồm phần lớn tỉnh Idlib cùng một số vùng thuộc tỉnh Aleppo, Hama và Latakia lân cận. Động thái diễn ra vào thời điểm nhạy cảm với Syria lẫn Trung Đông, khi lệnh ngừng bắn mong manh giữa Israel và lực lượng Hezbollah ở Lebanon có hiệu lực.
Hezbollah là một trong các lực lượng nòng cốt trong liên minh quân sự ủng hộ chính phủ Tổng thống Bashar al-Assad, từng đối đầu với phiến quân trong hơn 10 năm nội chiến Syria. Tuy nhiên, Hezbollah gần đây chịu thiệt hại nặng về nhân sự và vũ khí sau hơn hai tháng giao tranh với quân đội Israel.
Cục diện Syria ngày 27/11 và 8/12. Đồ họa: Al Jazeera
Phiến quân ngày 28/11 cắt đứt cao tốc nối thành phố Aleppo lớn thứ hai Syria với thủ đô Damascus, rồi tấn công và kiểm soát đô thị này sau đó 48 tiếng.
Quân đội chính phủ Syria ngày 30/11 thông báo rút khỏi Aleppo nhằm tập hợp và tái tổ chức các đơn vị trước khi có lực lượng chi viện để phản công. Đây là lần đầu tiên chính phủ Syria để mất Aleppo kể từ khi nội chiến bùng phát vào năm 2011.
Không quân Syria và Nga ném bom vị trí phiến quân ở Aleppo và Idlib, gây thiệt hại nặng cho đối phương. Dù vậy, nỗ lực này không đem lại kết quả trên mặt đất, khi phiến quân tiếp tục mở rộng đà tấn công xuống Hama, thành phố lớn thứ tư Syria và có vị trí chiến lược.
Các đơn vị chính phủ Syria và đồng minh ngày 3/12 mở chiến dịch phản công trong đêm gần Hama, sau khi có thông tin liên minh HTS áp sát thành phố. Kịch bản tương tự Aleppo tiếp tục xảy ra, quân chính phủ ngày 4/12 thừa nhận mất Hama và rút ra vùng ngoại ô để “tránh xảy ra giao tranh trong đô thị, bảo vệ tính mạng người dân”.
HTS ngày 5/12 kiểm soát các quận ở đông bắc Hama, tiến vào nhà tù ở trung tâm thành phố và phóng thích tù nhân. Thủ lĩnh HTS Ahmed Hussein al-Shara tuyên bố “sẽ không trả thù” sau khi liên minh giành được Hama.
Phiến quân tại ngoại ô Hama, Syria ngày 4/12. Ảnh: AFP
Phiến quân một ngày sau áp sát Homs, thành phố lớn thứ ba Syria và điểm chốt trên tuyến đường nối giữa thủ đô Damascus với các tỉnh Latakia và Tartus, nơi đặt căn cứ chủ chốt của Nga.
Trong khi đó, quân đội Syria và dân quân thân Iran rút khỏi thành phố miền đông Deir ez-Zor. Lực lượng Syria Dân chủ (SDF), với nòng cốt là dân quân người Kurd và được Mỹ hậu thuẫn, kiểm soát thành phố Deir ez-Zor sau khi quân chính phủ rút lui.
Phiến quân ngày 7/12 chiếm toàn bộ tỉnh Daraa, miền nam Syria, sau khi đạt thỏa thuận cho phép quân chính phủ rút lui an toàn khỏi thủ phủ Daraa để trở về Damascus. Tổ chức Giám sát Nhân quyền Syria (SOHR) có trụ sở tại Anh cho biết quân đội Syria cùng ngày rời khỏi vị trí ở tỉnh Quneitra, giáp Cao nguyên Golan do Israel kiểm soát.
HTS khi đó tuyên bố liên minh phiến quân còn cách Damascus 10 km và bắt đầu bao vây thủ đô. Cũng trong ngày 7/12, phiến quân giành được Homs sau khi quân chính phủ Syria rút khỏi thành phố.
Phiến quân nổ súng ăn mừng sau khi tiến vào thành phố Homs, Syria ngày 8/12. Ảnh: AFP
Bộ trưởng Nội vụ Syria Mohammed al-Rahmoun đêm 7/12 tuyên bố quân đội và lực lượng an ninh đã xây dựng tuyến phòng thủ vững chắc xung quanh Damascus và vùng ngoại ô thủ đô. “Không ai có thể xuyên thủng phòng tuyến mà lực lượng vũ trang đang xây dựng”, ông nói.
Các tay súng rạng sáng 8/12 tiến vào Damascus và kiểm soát toàn bộ thủ đô chỉ sau vài giờ. Hai nguồn tin trong lực lượng phiến quân nói rằng các tay súng giành được thủ đô Damascus mà không phát hiện dấu hiệu quân đội chính phủ triển khai chiến đấu.
“Thành phố Damascus đã nằm trong tay chúng tôi. Tổng thống Bashar al-Assad đã bị lật đổ”, đại diện của liên minh phiến quân phát biểu trên truyền hình.
Thủ lĩnh HTS al-Shara nói rằng tất cả lực lượng của họ tại Damascus hiện chưa tiếp quản cơ quan công quyền. “Những cơ quan này tiếp tục nằm dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Syria Mohammed al-Jalali tới khi chính thức được bàn giao”, al-Shara cho biết.
Thủ tướng al-Jalali nói sẵn sàng cho quá trình chuyển giao quyền lực và sẽ hợp tác với những lãnh đạo mà người dân lựa chọn. Ông kêu gọi mọi người “suy nghĩ một cách lý trí về đất nước và chìa tay với phe đối lập, những người khẳng định sẽ không làm hại bất kỳ ai tại Syria”.
Thành viên liên minh phiến quân trên đường phố thủ đô Damascus, Syria, ngày 8/12. Ảnh: AFP
Chưa rõ Tổng thống Bashar al-Assad đang ở đâu. Bộ Ngoại giao Nga cho biết ông đã từ chức và rời khỏi Syria sau khi ra lệnh chuyển giao quyền lực một cách hòa bình, trong khi liên minh phiến quân nói rằng “không biết tung tích” của ông.
HTS chiều 8/12 thông báo đang tiến quân vào vùng ngoại ô phía tây thành phố Deir ez-Zor, thủ phủ tỉnh cùng tên ở miền đông Syria. Đây là thành phố lớn thứ 7 của Syria, nằm ven sông Euphrates và cách thủ đô Damascus khoảng 450 km.
Miền đông Syria là nơi đóng quân của 900 lính Mỹ làm nhiệm vụ hỗ trợ lực lượng người Kurd truy quét tàn dư của tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.
Chưa rõ HTS nhắm mục tiêu kiểm soát thành phố Deir ez-Zor hay tiến sang phía bờ đông sông Euphrates. Các động thái này có thể khiến họ đối đầu với liên quân do Mỹ dẫn đầu tại Syria.
Nguyễn Tiến (Theo AFP, AP, Reuters)
